Şair Ayşe İhsan Raif (1877 Beyrut- 1926 Paris). 1877 yılında Beyrut’ta doğan İhsan Raif Hanım, Çerkes kökenli Servet Hanım (ö.1913) ile ünlü devlet adamı Köse Mehmet Raif Paşa’nın (1826-1913) büyük kızıdır. Kardeşleri Fatma Belkıs Erişken (1885-1950); 1913 yılında bir kaza sonucu ölmüş olan Süleyman Suat; Türk Derneği kurucu üyesi Mehmet Fuat Kösearif (1868-1949); büyükelçi Ethem Ragıp Kösearif (1870-1946) ile dışişleri memuru Abdüllatif Nihat Kösearif’tir (1875-1928).

Hece veznini ve halk edebiyatının nazım biçimlerini kullanan Türkiyeli ilk kadın şair olan İhsan Raif, küçük yaştan itibaren yetkin hocalardan iyi bir ev eğitimi almıştır. Mithat Paşa’nın yetiştirdiği, Sultan II. Abdülhamit’in kendisinden pek hoşlanmadığı ve çekindiği için sık sık taşrada görevlendirdiği babası, oğullarını eğitim için Avrupa’ya göndermiş, kendisiyle birlikte sık sık yer değiştiren kızlarının eğitimini ise gittiği yerlerde bulduğu özel hocalar tarafından sağlamıştır. İhsan Raif, Adana’da Danyal Efendi’den dersler almış, bu sayede Ermeni bir dost çevresi edinmiştir. Tevfik Lami Bey’den Türk ve Batı müziği, piyano ve Fransızca öğrenmiştir. İhsan Raif’in aile çevresinin de eğitimine katkısı olmuştur. Ağabey’i Mehmed Fuad Bey, milli edebiyat akımını hazırlayan dilcilerdendir; ünlü yazar Halit Ziya Uşaklıgil ise eniştesidir. Aile dostları şair Feylosof Rıza Tevfik (Bölükbaşı) da, İhsan Hanım’ın şiir bilgisine katkıda bulunanlar arasındadır. Ancak bu hoca öğrenci ilişkisi, edebiyat tarihinde İhsan Raif’in Rıza Tevfik’ten etkilendiği ve şiirinin onunla tanıştıktan sonra başladığı gibi bir görüşe neden olmuşsa da İhsan Raif, Rıza Tevfik’le tanışmadan önce ilk şiirlerini, II. Meşrutiyet’in ilanıyla birlikte çoğalan kadın dergilerinden biri olan Mehasin’de yayınlamaya başlamıştır.

1908’de Meşrutiyetin ilan edilmesiyle birlikte oluşan özgürlük ortamı, kadınların bir araya gelerek taleplerini dile getirmelerine vesile olmuştur. İhsan Raif de bu dönemde ateşli bir kadın hakları savunucusudur; kadınlar için üniversite açılamasını savunanlar arasında yer alır. Balkan Savaşı sırasında Hilal-i Ahmer (Kızılay) cemiyetinde gönüllü hemşirelik yapmıştır. Hilal-i Ahmer için yazdığı şiirlere bu deneyimleri yansır. Yardım sağlamak, gönüllü toplamak ve eğitime destek vermek için kurulan Müdaafa-i Milliye cemiyetinin Osmanlı hanımlar heyetinde de etkin olarak çalışmış, toplantılara katılmıştır. Balkan yenilgisinden sonra Müdafaai Hukuk derneğinin düzenlediği büyük mitingde de Fatma Aliye ve Halide Edip ile birlikte kürsüye çıkıp şiir okumuş kadınlar arasındadır (Nezihe Muhittin, Türk Kadını, 103).

Mehasin’de yayınladığı şiirleri, o dönem henüz meşhur olmayan Halide Edip, Emine Semiye, Şükufe Nihal ve Fatma Aliye’nin yazılarıyla birlikte yayınlanır. Bunlar vatanperver şiirlerdir. 1912 yılında şiirlerinin bazılarını yeni yetenekleri destekleyen kadın şair ve yazarlara da sayfalarında yer veren Rübab dergisinde İ.R imzasıyla yayınlar. Bu şiirler vesilesiyle üçüncü eşi olacak derginin yayın yönetmeni Şahabettin Süleyman’la tanışacaktır. İlk defa 1912 yılında orduya ithaf edilmiş “Ey Ehl-i İslam” adında dört sayfadan oluşan bir şiir vesikası yayınlar. 1914 yılında Mehasin ve Rübab’da yayınladığı elli şiirini Gözyaşları adıyla kitaplaştırır. Yapıt, “Gözyaşları”, “Feryatlar”, “Yeisler”, “Garip demler”, “Sevdalar” başlıklı dört bölümden oluşur. Kitabı yayınlandığında üzerine çokça yazılır; hece vezniyle yalnızca vatan şiiri yazan Türkçü şairlerin arasında sevgi ve çoşku şiirleri yazan ender kişilerden olduğunu vurgulayan Selahattin Enis’in yorumu dikkate değerdir (Öztürk, 24).Yine aynı tarihte Kadın ve Vatan adlı on altı sayfalık bir kitapçık yayınlar. Geliri, Osmanlı donanma cemiyetine gidecek olan bu yapıttaki şiirler daha çok Türk kadınının analık görevini yüceltir, kadının oğlu aracılığıyla vatana hizmetini vurgular (Ayşegül Yaraman, Resmi Tarihten Kadın Tarihine, 69) Hazırlamaya başladığı Yedi dağın gülleri adlı kitabı ise ölümüyle yarıda kalır (Ruşen Eşef Günaydın’ın Diyorlar ki kitabından aktaran Cemil Öztürk- İhsan Raif Hanım, 23)

Dört evlilik yapmıştır. Babasının dayatmasıyla gerçekleşmiş Mehmet Ali Bora ile olan on beş yıllık ilk evliliğinden Ahmet Hikmet Bora (1891-1970); Hatice Mehrüba Atay (1895-1984) ve Mehmet Akif Bora (1899- 1972) adlarında üç çocuğu olmuştur; aşk ve nefret hislerinin tümünü şiirine yansıtan İhsan Raif, ilk eşine olan hislerini şu mısralarla dile getirir: “Sabreyle Ali, bir gün olup mat olacaksın; Ölsen dahi sen lanet ile yad olacaksın” (III. Defter, sağ kapak içi- Cemil Öztürk- İhsan Raif Hanım s.11) Mehmet Ali Bora’dan boşanıp iki yıl gibi kısa süren ikinci evliliğinden sonra evlendiği dönemin ünlü yazar ve Rübab dergisinin yönetmeni Şahabettin Süleyman’la yaşadığı altı yıllık aşk ilişkisi, dağ kürü için birlikte gittikleri İsviçre’de Şahabettin’in İspanyol gribine yakalanarak iki üç gün içinde ölmesiyle noktalanacaktır. İhsan Raif, bu ani ölümden kısa bir süre sonra İsviçre’de Şahabettin Süleyman’la birlikte tanıştıkları sonradan Müslüman olacak ve adını Hüsrev olarak değiştirecek Bel adında Strasburglu bir şairle dördüncü evliliğini yapacaktır. Bu aşk ilişkisi şairin döneminde oldukça başarılı bulunan ve bestelenen şiirleriyle değil, hakkında çıkan dedikodularla anılmasına neden olur. Son eşiyle İsviçre’de yaşayan şair, Fransa ve Belçika gibi Avrupa ülkelerini de gezer. Son yolculuğu ise tedavi için gittiği Paris olur. Orada geçirdiği bir apandisit ameliyatı sırasında kırk dokuz yaşında ölür. Rumelihisarı Kabristanı’na defnedilir. Ölümü İstanbul gazetelerine şiirinin başarısını vurgulayan sözlerle yansır. Servet-i Fünun’da yayınlanan bir yazıda “hece ölçüsü şimdiki gelişme çizgisinde değilken bununla ateşli şiirler söyleyen ilk Türk kadın şairi İhsan Raif Hanım belleklerde yaşayacaktır” (aktaran Cemil Öztürk s.18) değerlendirmesi, şairin şiirdeki öncü konumunu vurgular niteliktedir.

İhsan Raif yalnızca şiir yazmakla kalmaz, şiirlerini besteler, piyanosunun başına geçip bestelediği şarkıları da seslendirir. Güfte ve bestesi kendisine ait on dokuz yapıtı saptanmıştır; ayrıca başkalarının da bestelediği manzumeleri vardır; çoğu, şairin adı anılmadan seslendirilmektedir. Latin alfabesine geçişle birlikte pek çok yapıt gibi İhsan Raif’in de şiirleri Latin harflerine aktarılmayacaktır. İlk defa Kenan Akyüz, 1958 yılında yayınladığı Batı Şiiri Tesirinde Türk Şiiri Antolojisi’nde Gözyaşlarından seçilen Latin alfabesiyle on bir şiiri antolojiye almıştır. Akyüz’e göre İhsan Raif, Türk kadın şairlerinin en lirik olanıdır. İhsan Raif Hanım’ın yayınlanmış ve yayınlanmamış tüm şiirleri ancak 2001 yılında Cemil Öztürk’ün yayınladığı çalışmayla edebiyat tarihine kazandırılmış olur. Bu tarihten önce ise 1987 yılında Kültür Bakanlığı Türk Büyükler dizisinden Hüveyla Çoşkuntürk, yaşamı ve şiirlerinden oluşan bir seçki yayınlamıştır. Cemil Öztürk yayınladığı yapıtta İhsan Raif’in dönemin kadın hareketi ve edebiyatındaki konumu üzerine bir bilgi vermezken, Hüveyla Çoşkuntürk, İhsan Raif Hanım’ın edebiyatı bağlamında bahsedilmezse oldukça eksik kalacak bu konu üzerinde önemle durmuştur.

Language Turkish

Category: Şair

Works:

Yapıtları:

• İhsan Raif Hanım. Ey Ehl-i İslâm. Muhterem Askerlerimize Hediye. İstanbul: Karabet Matbaası, 1912.
• Gözyaşları. İstanbul: Ahmet İhsan ve Şürekâsı, Matbaa-i Halk-ı Osmanlı Şirketi, 1914. 
• Kadın ve Vatan. İstanbul: Ahmet İhsan ve Şürekâsı, Matbaa-i Halk-ı Osmanlı Şirketi, 1914.

Hakkında Yayınlanan Kitaplar:

• Coşkuntürk, Hüveyla. İhsan Raif Hanım. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1987.
• Öztürk, Cemil. İhsan Raif Hanım. Yaşamı, Sanatçı Kişiliği, Yayımlanmış ve Yayımlanmamış Bütün Şiirleri. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, 2002.

Yer Aldığı Antolojiler ve Edebiyat Tarihleri:

• Akyüz, Kenan. Batı Tesirinde Türk Şiiri Antolojisi. Ankara: Doğuş Matbaası, 1958. (İstanbul: İnkılap Kitabevi, 2010).
• Türk Edebiyatının Ana Çizgileri. İstanbul: İnkılâp Kitabevi, 1981.
• Banarlı, Nihad Sami. Resimli Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara: MEB Yayınları, 2001.
• Cunbur, Müjgan. Türk Kadın Yazarlarının Eserleri “Bibliyografya”. Ankara: Kadının Sosyal Hayatını Tetkik Kurumu, 1955.
• Dilçin, Cem. Örneklerle Türk Şiir Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1983.
• Ersavaş, Fahri. Tanzimattan Bu Yana Hamasi Türk Şiiri Antolojisi. İstanbul: Akademi Kitabevi, 1997.
• İnal, İbnülemin M. Kemal. Son Asır Türk Şairleri. İstanbul: Devlet Basımevi, 1931, c.2.
• Kocatürk, Vasfi Mahir. Türk Edebiyatı Tarihi, 1964.
• Kurdakul, Şükran. Şair ve Yazarlar Sözlüğü. İstanbul: İnkılap Yayınevi, 1981.
• Necatigil, Behçet. Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü. İstanbul: Varlık Yayınevi, 2004.
• Özkırımlı, Attila. Türk Edebiyatı Ansiklopedisi. İstanbul: Cem Yayınevi, cilt 3.
• Öztuna, Yılmaz. Türk Musikisi Ansiklopedisi. Ankara: MEB Devlet Kitapları, c.1.
• Toros, Taha Ay. Türk Kadın Şairleri. İstanbul: Universium Matbaası, 1934.
• Uraz, Murat. Kadın Şair ve Muharrirlerimiz. İstanbul: Tefeyyüz Kitabevi, 1941.
• Üngor, Ethem Ruhi. Türk Musikisi Güfteler Antolojisi. Eren Yayınları, 1981.
• Women and Gender in Central and Eastern Europe, Russia and Eurasia: A comprehensive Bibliography . ed. Irina Livezeanu, cilt 1. New York: The association for Women in Slavic Studies, 2007.

Hakkında Yazılanlar:

• Atabeyoğlu, Selahattin Enis. “İhsan Raif Hanımefendi, Gözyaşları”. Servet-i Fünun, 5 Haziran 1914, c.47, sayı. 1202.
• Bölükbaşı Rıza Tevfik. “İhsan Raif Hanımefendi”. Nevsal-i Milli, 1914: 237-240.
• Celasın, Zehra. Tarih Boyunca Kadınlık. İstanbul: Ülkü Kitabevi, 1946.
• Cunbur, Müjgan. Türk Kadınının Şiiri. Ankara: Kadının Sosyal Hayatını Tetkik Kurumu, 1970.
• Esatlı, Mustafa Ragıp. “Edebiyat Münakaşasından Doğan Aşk ve İzdivaç”. Olay Mecmuası, c.2. sayı: 17-18.
• İleri, Selim. “Şişli Salonlarında Çılgınlık”. Milliyet (29 Temmuz 1989), s.II.
• Karaosmanoğlu, Yakup Kadri. Gençlik ve Edebiyat Hatıraları. Ankara: Bilgi Yayınevi, 1969.
• Morkaya, Burhan Cahid. “Hassas Bir Şairin Ölümü. Edebiyatımızda İhsan Raif Hanım”. Milliyet 28 Mayıs 1926: 2.
• Muhittin, Nezihe. Türk Kadını. Yay. Haz. Ayşegül Baykan ve Belma Ötüş-Baskett. İstanbul: İletişim Yayınları, 1999.
• Ozansoy, Halit Fahri. Edebiyatçılar Çevremde. Ankara: Sümerbank Kültür Yayınları, 1970.
• Ozansoy, Halit Fahri. Edebiyatçılar Geçiyor. İstanbul: Ankara Kütüphanesi, 1939.
• Rona, Mustafa. 20. Yüzyıl Türk Musikisi. İstanbul: Türkiye Yayınları, 1970.
• Şahabettin, Süleyman. “Kadın Edebiyatı”. Rübab mecmuası. 18 Nisan 1913, c.2. no. 56: 199-200.
• Uçman, Abdullah. “Bazı Kadın Mektupları”. Tarih ve Toplum 31. No 183 (1999): 40-6.
• Rıza Tevfik. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1986.
• Uşaklıgil, Halit Ziya. Kırk Yıl. İstanbul: Özgür Yayınları, 2008.
• Ünaydın, Ruşen Eşref. Diyorlar ki. İstanbul: MEB Kültür Yayınları, 1972.
• Yaraman, Ayşegül. Resmi Tarihten Kadın Tarihine. İstanbul: Bağlam, 2001.